'Werken en wonen op bevende aarde'
Overdenking ds Harmen Jansen en tekst burgemeester Rinus Michels bidstond voor gewas en arbeid woensdag 11 maart 2015, bij Micha 6: 8 en Deuteronomium 28: 1-6, 12-20 

Vanavond staat de traditionele bidstond voor gewas en arbeid in het teken van het thema Werken en wonen op bevende aarde.
Het houden van bede- en boetedagen 'tot afwering van Godes plagen en het verkrijgen van een gezegende zomer' was een paar eeuwen geleden overheidsvoorschrift voor de kerk. Het past in die oude traditie dat de overheid vandaag meewerkt aan deze dienst in de persoon van de burgemeester die aandacht voor aardbevingsschade in onze gemeente in de portefeuille heeft.
In deze dienst zal hij straks een inbreng hebben en na afloop beschikbaar zijn in het nagesprek bij de koffie.
Sinds 1963 wordt er gas gewonnen in Groningen. Sinds 1986 hebben zich aardbevingen voorgedaan. Pas na de beving van 3.6 in Huizinge (zomer 2012) heeft de NAM de relatie met gaswinning erkend en is de maatschappelijke onrust groot geworden. Zwaarst denkbare beving is 4.1 op de Schaal van Richter. Dan ontstaat er nog geen schade aan vitale infrastructuur. Er is een kans van 10% dat de aardschok wel zwaarder is.
70% van de huizen (in het gebied) vertoont scheuren. Volgens een onderzoek van de RUG is het woongenot van 80 % inwoners aangetast, 50% wil wel weg
We leven aan de rand van een gebied dat inzakt. En af en toe schudt. En op die grond staan onze huizen. Onze stallen en bedrijfsruimtes, scholen en kerken. Daar liggen onze dijken, daar lopen onze rioleringen.
Wat dit betekent voor ons werken, wonen in het licht van de boodschap van de Bijbel over geloof en hoop, daar willen we vanavond bij stil staan.

Overdenking

Nadat in 1953 de dijken in Zeeland en ook op andere plekken waren gebroken, werd er her en der gepreekt en gesproken over de ramp als een straf van God. Een soort zondvloed. Helaas werd er dan meer een verbinding gelegd met het zogenaamde zedelijke verval dan met de collectieve nalatigheid om op tijd de dijken te verstevigen en te verhogen.
Het lukt mij niet om te geloven dat er van Hoger Hand springvloeden worden geregeld, tsunami's, aardbevingen, of klimaatveranderingen. Maar we moeten helaas wel geloven in oorzaak-gevolg-relaties tussen menselijk handelen en de mate waarin de natuur een ramp wordt voor mensen. Of we nu willen of niet.
Over dat verband gaat het volgens mij eigenlijk in de tekst van Deuteronomium.
Israël krijgt in dat bijbelboek uitvoerig les van de oude Mozes, alvorens men het beloofde land mag betreden. De grond onder de voeten wordt je van harte gegund, beleef het land waar je mag wonen en werken als een geschenk uit de hemel, bewonder de mogelijkheden, probeer die uit te buiten, maak er maar een land van melk en honing van, vertaald: een graanschuur, een land met landbouw en zuiveloverschotten. Maar respecteer ook de beperkingen. En een gewaarschuwd mens telt voor twee. Als je de grenzen niet respecteert van wat moeder natuur aankan, dan keert dat als een boemerang op jezelf terug. Je moet er een les uit halen en door schade en schande wijzer worden.
Een oud woord ervoor is rentmeesterschap. Verantwoordelijkheid voor de schepping die we toevertrouwd kregen, niet alleen het bovenste stukje van de aardkorst maar ook wat er onder zit en wat het allemaal overkoepelt, de dampkring.
En daar is iets goed fout mee gegaan. Ook al hebben bijvoorbeeld de kerken jarenlang best wel de geluiden van anderen proberen te versterken, van pioniers en profeten, mensen met vooruitziende blik en gedegen kennis, die waarschuwden voor de gevolgen van de roekeloze manier waarop we doorgaan met fossiele energiebronnen uitputten. Pleidooien voor Nieuwe levensstijl klonken, voor Behoud van de schepping, voor niet dromen van vluchtmogelijkheden naar een andere planeet maar zorgzaam omgaan met deze planeet en wie daarop als Gods schepselen wonen.
Er is iets goed fout gegaan met de aandacht voor de gevolgen voor het gebied dat we onze welvaart gingen bouwen op wat er uit de bodem kon worden opgepompt.
Ergens in Noorwegen staat een klein museum over gaswinning. En Nederland wordt daar opgevoerd als voorbeeld hoe het niet moet. De winsten gelijk opmaken, in plaats van ook een reserve opbouwen voor de toekomst. En wegkijken voor de veiligheid en voor de toenemende aardbevingsschade.
Het helpt dat het nu verkiezingstijd is, om politieke inhaalslagen te maken. Het helpt dat Groningers in beweging komen voor hun eigen belangen. Maar compensatieregelingen, nu eindelijk steeds grootschaliger en royaler, leveren ook weer nieuwe spanningen op, als je vastloopt in een warwinkel van papier en bureaucratie om financiële compensatie te krijgen waar je mogelijk recht op hebt. Het is nog steeds dweilen met de kraan nog lang niet dicht. En het gevoel van achtergesteld zijn, van als bevolking in een hele provincie eigenlijk net zo behandeld te zijn is maar zo niet weg. Tot een achtergesteld gebied te horen waarvan de belangen minder in tel waren. Je werd afgekocht en met fonds zus of zo. Dat is maar zo niet weg.

En het was nog wel zo duidelijk gezegd wat goed is!
God heeft u o mens gezegd wat goed is..

Dat is niet de God van de markt, van de economie, de God van de handel en de winst die we moeten bedrijven, van offers die heel ongelijk gebracht moeten worden, een God die wel een oogje dicht knijpt als we een loopje nemen met regels die toch echt niet voor niets zijn bedacht om onze bedrijfsvoering milieu- en diervriendelijker te krijgen
In de bijbel wordt gesproken over een andere God, al is het ook daar soms een heel gevecht om die twee toch niet te vermengen. De lezing van de afgelopen zondag ging erover als Jezus met een touw met knopen koehandel uit de tempel verdrijft. Om ruimte te maken voor eerbied voor die andere God, de bondgenoot van mensen in de knel, onder druk, in de schuld en ook letterlijk in schulden, de schepper van echte toekomst. De God die toornt als er met recht en gerechtigheid gesjoemeld wordt.

Er is geen hemelse knop om aardbevingen tegen te gaan, tsumani's en vloeden zitten voorgoed in de natuur ingebakken, daar helpt geen bidstond meer tegen. Er is wel de stem van het verantwoordelijkheidsgevoel, en dan vooral ten opzichte van morgen, voor wie hierna komen. Heb je gezorgd dat er ook morgen nog bedrijven levensvatbaar kunnen bijdragen aan voedsel dankzij de goede grond? Draag je bij aan leefbaarheid van je dorp? En de bewaring van het monumentale erfgoed dat mensen kan verrijken met inspirerende indrukken?
Door te luisteren naar deze stem is hoop gerechtvaardigd. En vertrouwen in toekomst, ondanks alle fouten van het verleden en niet meer te herstellen schade. Er kan dan (Heilige) Geest vrij komen.

En de drie handvaten van de oude profeet Micha zijn dus heel actueel.

Recht doen: aan wie de gevolgen ondervinden, wie moeten opboksen tegen papierwinkels en tegen het feit dat algemene regels geen maatwerk mogelijk maken Maar ook recht doen aan de menselijke beperkingen, aan ijzer dat niet met handen te smeden is. Kritiek heeft des te meer recht van spreken als het ook zelfkritisch is.
Recht doen aan alle inspanningen, aan de roependen in de woestijn, aan de voorhoede van ombuiging van verslaving aan niet-hernieuwbare energiebronnen, recht doen aan alles wat er hoopvol is en wat er in beweging is

Trouw betrachten: trouw betekent trouw aan je bestemming en aan de diepe waarden van wat menselijk is, ook heel alledaagse in je omgang met vee en de keuzes in de bedrijfsvoering. Maar dan kan het ook gaan over de trouw aan je regio, je grond, je taal en cultuur. Omdat die te kostbaar zijn om te laten verdwijnen.
Braziliaanse stammen die trouw willen blijven aan hun leefwijze en niet willen wijken voor grootschalige houtkap, Nigerianen die protesteren tegen de vervuiling van hun gebied door de smeerpijpen van Shell en BP of Palestijnen die weigeren te vertrekken voor Joodse kolonisten die grondwater aftappen en grond kapen, leggen met hun trouw aan grond en identiteit en cultuur bloot dat er iets grondig mis is - de bodembeweging heeft internationaal heel wat bondgenoten. In het Palestijns heet dit soemoed: volhardend trouw blijven. En dat betekent, zo getuigde onlangs een christen-Palestijnse boer in Loppersum (!): weigeren haatdragend te zijn en weigeren in een slachtofferrol te blijven. Staan voor je rechten, creatief je wegen zoeken.

Maar niet in het minst ook: ootmoedig wandelen met God/ nederig de weg gaan van je God. Je kunt het vertalen als Eerbied bewaren voor de stem van hoop en vertrouwen en realistisch blijven kijken naar wie je zelf bent en wat je van anderen mag vragen en verwachten. En je innerlijke houvast hoog zoeken en diep verankeren, dieper dan het gas. We leggen onze ziel en zaligheid en ons diepste gevoel van waardigheid niet bij de NAM of bij minister Kamp. Als we geschokt raken, als er scheuren komen in onze zekerheden – zoals gebeurt bij het verlies van een geliefde naaste of door aantasting van je gezondheid – dan kan dat ook een manier zijn om op een dieper fundament gezet te worden. We worden uitgedaagd om door te vragen naar wat onze meest fundamentele waarden zijn, en wat de belangrijkste basis is onder ons leven. 
We kunnen uitkomen bij het geloof dat gerechtigheid het wint van onrecht, verstand van domheid, waarheid van de leugen. Het is al vaker vertoond!

We komen misschien wel bij God uit.
En dan kunnen we er misschien nog wel een barstje bij hebben en ook nog wel een tijdlang financiële onzekerheid en onrust over werk....

Bijdrage burgemeester Rinus Michels aan deze dienst:

Dank u dominee voor de uitnodiging een bijdrage te leveren aan deze dienst voor gewas en arbeid.Het Boek Micha heeft een belangrijke plaats in deze dienst. Het centrale thema van het boek is de spanning tussen de belofte van heil en de aankondiging van onheil. Micha verzet zich tegen de bovenlaag van de bevolking, grootgrondbezitters, machthebbers, rechters priesters en profeten. Als het om de huidige problematiek rondom de gaswinning maar ook rondom de plaatsing van windmolens gaat, zie ik veel van het centrale thema en het verzet van Micha terug.De ontdekking van het aardgas was een belofte vol voorspoed. En inderdaad het heeft ons veel extra welvaart gebracht. Eind jaren 90 dachten we dat de bomen tot in de hemel groeiden. Het kon niet op. Signalen van naderend onheil werden genegeerd. Waarschuwingen werden afgedaan als uitingen van gefrustreerde onheilsprofeten. De aarde gaf ons waarschuwingen die we echter massaal bagatelliseerden. Met een regeling voor bodemdaling leek alles wel afgedekt. Bij mijn komst, eind 2008, speelde de aardbevingsproblematiek totaal niet. Er waren bij de gemeente geen klachten over beschadigingen. Schade, voor zover aanwezig, werd gezien als gevolg van een natuurlijk ouderdomsproces. In elke oude woning komt weleens een scheurtje, of als gevolg van de bodem- en waterspiegeldaling. Dit laatste moest voorkomen dat de grond te nat werd voor een optimaal gebruik.Economisch voordeel was bepalend voor de handelswijze van de overheid en ondernemingen. Augustus 2012: de beving van Huizinge bracht een enorme omkeer. De impact in het dagelijkse leven van veel mensen was groot. Het basale gevoel van veiligheid werd grondig verstoord. Bij een groot aantal mensen is dit tot op de dag van vandaag niet hersteld. Deze gevoelens van onveiligheid brachten ongerustheid en boosheid met zich mee. Het vertrouwen in de NAM was weg. Het duurde lang, te lang alvorens werd beseft dat hier sprake moest zijn van een absoluut keerpunt . De zorg om de schade en het leed dat veel mensen werd aangedaan kreeg lange tijd niet de aandacht die het verdiende.Als lokaal bestuurder zag ik wat de impact van de beving op de individuele inwoners en de Noord-Groningse samenleving was. Na veel en langdurig overleg met de NAM en minister kwam er een eerste akkoord uit de bus rollen dat enige compensatie moest bieden en perspectief op een veiligere woonomgeving. De oorzaak van het probleem , de grootschalige gaswinning, werd echter niet aangepakt. In 2013, zo bleek later, werd er nog extra gas uit de grond gehaald. Dit vergrote het gevoel van groot onrecht en leidde tot actiegroepen. Het verzet tegen de exploitanten en overheid neemt toe. De roep om rechtvaardigheid wordt steeds meer gehoord. Dat er een commissie bijzondere situaties in het leven geroepen moest worden, tekende het onvermogen van de primair verantwoordelijke om tot goede oplossingen voor de soms zwaar gedupeerden te komen. De financiële afweging en de vaak technocratische benadering geeft mensen het gevoel in de steek te worden gelaten. Waar je mag verwachten dat de verantwoordelijke de slachtoffers ontzorgen, worden deze vaak met extra zorgen opgeladen. Soms werd het toekomstperspectief ontnomen.Welvaart ten koste van wat vraag je je dan af?
De dreigende ondergang van de stad was een belangrijk keerpunt in de discussie en het onderkennen van het gevaar. Een trieste maar onontkoombare constatering. Wel heeft dit geleid tot een breed gedragen besef in de Nederlandse samenleving dat dit zo niet kon.
De afgelopen jaren heb ik met veel gedupeerden gesproken. Mensen die jaren in onzekerheid bleven over het herstel van woning en of bedrijf. Mensen die van het kastje naar de muur worden gestuurd. Mensen die geconfronteerd worden met weer scheuren gevolgd door herstel. Mensen die zich een vreemde in eigen woning voelen, kinderen die nachtmerries hebben. Families die uit elkaar dreigen te vallen. Mensen die zich enerzijds machteloos voelen en anderzijds met veel veerkracht door blijven knokken voor hun bestaan. Mensen verknocht aan hun omgeving, bereid om veel te accepteren maar wel perspectief verwachten van de overheid. Een overheid die hen op dit gebied de afgelopen jaren maar al te vaak heeft teleurgesteld.Als lokale overheid is het voor mij moeilijk te accepteren dat de mogelijkheden om het landelijk beleid bij te sturen, beperkt zijn. Onze voornaamste taak is het oor en oog zijn van de gedupeerden. Hun geluid te laten horen bij de verantwoordelijke, waar mogelijk het proces tot herstel ondersteunen.
Het gasdebat in de tweede kamer was voor mij en vele anderen een ontluisterende ervaring. 12 uur lang werd er gedebatteerd over onze veiligheid vele mooie woorden werden gebruikt met als eindresultaat: het blijft zoals het is. Voor mij maar één conclusie: de financiële consequenties voor de rijksbegroting wogen zwaarder dan het leggen van een fundament van veiligheid. Het korte termijn denken won het van het goede rentmeesterschap.De komende jaren zal nog veel van uw veerkracht gevraagd worden. Van de ene kant blijft de dreiging van aardbevingen met alle risico's vandien, voor de zoveelste keer schade, en aan de andere kant zal het programma om te komen tot aardbevingsbestendige woningen en bedrijven een grote impact hebben op de lokale samenleving. Dit laatste is een van de belangrijkste aandachtspunten voor de toekomst.
Saamhorigheid en het omzien naar elkaar kan een belangrijke bijdrage leveren om ook deze fase goed door te komen. Bij het proces rondom de zogenaamde Jarino-woningen in de bloemenbuurt heb ik ook kunnen constateren dat men zich extra met elkaar verbonden voelt. Een nieuwe vorm van saamhorigheid ontstaat. Een saamhorigheid waar mensen kracht en energie uit halen om samen te bouwen aan een veilige toekomst. Een samenleving waar het goed is om te leven en werken.

Rinus Michels, burgemeester gemeente Winsum